Verrassingen
Hartenbloed
Het zestiende-eeuwse handschrift Album Overijssel (Leiden, UB, BPL 2912), dat in bezit was van moeder Ida en dochter Margaretha Hagen, bevat zeventien verrassende paginagrote pentekeningen. Op een daarvan staat een fraai uitgedoste man die met een kruisboog een pijl afschiet in de richting van een gevleugeld hart. Onder het hart vangt een vrouw het neerdruppende bloed op in haar schort. Links van de man staat het commentaar: Yonckvrauwe wylt myender gedencken myns hartzen bloet wyl yck v nü weder schencken (Jonkvrouw, wil mij gedenken, mijn hartenbloed wil ik u nu teruggeven). Naast de vrouw staat: myns hartzen bloett ontfange ick ynn meynen schoedt (mijn hartenbloed ontvang ik in mijn schoot), en, nauwelijks leesbaar: Och, dat doet my wee/ dat dat hart wert geschoeten ontwee (Och, dat doet me verdriet, dat het hart in tweeën wordt geschoten).
Deze voorstelling bevat naast een drastische variatie op het thema dat Cupido een pijl door het hart van de minnaar schiet ook een oneerbiedige parodie op de onbevlekte ontvangenis van de maagd Maria, die bevrucht zou zijn door een woord of door hemelse dauw: onbevlekt zal de schort van de vrouw niet gebleven zijn. Het geheel wordt afgemaakt met het Predikerwoord Vanitas vanitatum et omnia vanitas (ijdelheid der ijdelheden, alles is ijdelheid) en de moraalspreuk Omnia praetereunt praeter amare deum (Alles gaat voorbij behalve God lief te hebben) Deze dooddoeners zullen de lijdende minnaars niet veel soelaas geboden hebben. In de afbeeldingen in Album Overijssel wemelt het van de messen, dolken en zwaarden en steevast zijn ze voorzien van bitterzoete, soms ronduit honende bijschriften aan het adres van de slachtoffers van Cupido. Wie de tekenaressen en schrijvers waren weten we niet, maar het is duidelijk dat de liefde hen niet bracht tot bespiegelingen over rozengeur en maneschijn.
Clara Strijbosch
Afbeelding
Leiden, UB, BPL 2912, f. 61r.