Verrassingen
Paniek in de Middeleeuwen
Daarmee begint de verrassing al: als miniaturist, laat staan middeleeuws schilder staat René Magritte (1898-1967) niet bekend. En dat was hij natuurlijk ook niet. De Belgische surrealist maakte vooral naam met onmogelijke en tegelijk realistische beelden: burgermannetjes met bolhoed die als regendruppel-paraplu’s uit de lucht komen vallen, een maan die letterlijk door een boom schijnt. Paniek in de Middeleeuwen (1927) is een relatief vroege Magritte – nog zonder burgermannetjes, maar al wel surrealistisch: wat we hier zien kunnen we ons voorstellen, al kan het niet. En zo illustreerde het eigenlijk mooi het beeld dat ik van de Middeleeuwen kreeg in de eerstejaarscolleges van Jef Janssens in de periode dat ik dit doek voor het eerst zag, in het Museum voor Schone Kunsten in Brussel. Vliegende schaakborden, draken, sprekende dieren: we kunnen ze ons voorstellen, maar in onze wereld bestaan ze niet.
Zo bekeken is het allerminst toevallig dat de figuren op het schilderij geen hoofd hebben: ze vallen buiten het moderne rationele denken. Zouden ze dat zelf aanvoelen als een gemis? Is dat waarom er paniek heerst in deze Middeleeuwen – omdat ze een hoofd ontberen? Of omdat ze aan elkaar vastzitten en dus niet die (evenzeer moderne) individualiteit ervaren?
Misschien is dat een al te moderne interpretatie. Als dit “paniek” moet voorstellen, viel het misschien wel ontzettend mee, in die Middeleeuwen: zo speels, dansant, tegelijk binnen én buiten… We moeten niet letten op wat ontbreekt, maar op wat plots mogelijk wordt. Een wereld vol alternatieven, vol uitwegen. Omdenken wat is.
Geert Buelens
Afbeelding
Handtekening van René Magritte (bron: wikimedia commons).
Het schilderij Paniek in de Middeleeuwen (1927) van René Magritte is te bekijken op de website van het Museum voor Schone Kunsten in Brussel.