Verrassingen
De wijnfontein
Volgens middeleeuwse literaire teksten bestonden ze aan verre exotische hoven van Byzantium tot Bagdad: ingenieuze machinerieën die vogels laten fluiten en met hun vleugels klapperen, wonderlijke fonteinen, of robotachtige bedienden die wijn schenken uit een reservoir in hun arm. Als we de reisverslagen van de dertiende-eeuwse Vlaamse Franciscaan Willem van Rubroeck en de Venetiaanse handelsreiziger Marco Polo mogen geloven, waren ook aan het Mongoolse hof van de Khan zulke ‘automaten’ aanwezig. Van Rubroeck beschrijft een zilveren boom met bovenin een trompetblazende engel en vier vergulde, rond de stam gedraaide slangen die elk een andere drank uitspuwen. Een daarvan is wijn. Deze drankboom zou door een Parijse goudsmid zijn gemaakt.
Een paar decennia later beschrijft Marco Polo bij zijn bezoek aan de Khan in de eetzaal van het paleis een gouden fontein met daarop dierfiguren. Deze fontein spuit alleen wijn, die door de Mongoolse hovelingen wordt gedronken uit enorme gouden schalen. Een miniatuur uit het Oxfordse handschrift met de reizen van Marco Polo illustreert deze wijnfontein als een gewone fontein, maar de vloeistof is duidelijk rood (en dus wijn).
Deze beschreven exotische constructies lijken misschien fantasie, maar vanaf de vroege veertiende eeuw vermelden inventarissen van Franse en Bourgondische hoge edelen veelvuldig tafelfonteinen. Deze ‘automaten’ zijn helaas niet overgeleverd. Des te verrassender is de nog grotendeels complete, vergulde en met emailplaatjes gedecoreerde ‘tafelfontein’ die in Cleveland wordt bewaard. Hij werd gemaakt door een Parijse goudsmid tussen 1320-1340. Het zal een spektakel zijn geweest om te aanschouwen: de vloeistof die in de centrale stam omhoog wordt gepompt klatert via beestenbekken naar beneden via in beweging gezette radertjes en rinkelende belletjes. Eerder werd vermoed dat de Cleveland-fontein werd gebruikt voor wijn, maar tegenwoordig wordt gedacht dat het alleen water was. Mogelijk rozenwater, dat een aangename geur verspreidde voor iedereen die vol verbazing en bewondering toekeek.
Martine Meuwese
Voor wie meer wil weten
Truitt, E.R. Medieval robots: Mechanism, magic, nature, and art. Philadelphia, 2015.
Fliegel, Stephen N. Myth and mystique: Cleveland’s Gothic table fountain. Cleveland, 2016.
Reconstructie en animatie van de ‘tafelfontein’ uit Cleveland op Youtube.
Afbeelding
Bovenaan: Tafelfontein, Parijs, c. 1320-1340. Verguld zilver en email. Cleveland Museum of Art.
Onderaan: Marco Polo, Li livres du Grant Caam, Londen?, ca. 1400. Oxford, Bodleian Libraries, Bodley 264, fol. 239r (Bron: Bodleian Libraries).
