Verrassingen
Vanzelfsprekend!
De moderne mens maakt YouTube-filmpjes van de meest banale dingen, maar staat er niet bij stil wat voor schat aan informatie ze voor het nageslacht bevatten. Of het nu gaat om het uitpakken van dozen, of het ongelukkig neerkomen in een zwembad zonder water, alles wordt vastgelegd. Middeleeuwers hadden geen camera tot hun beschikking, maar moesten zich behelpen met een oppervlak waarop ze iets konden tekenen of schilderen.
Afbeeldingen zijn statische momentopnames, waarvan de betekenis in één oogopslag duidelijk moest zijn. Dus perkamentmakers worden getoond op een manier waarop zij het best te herkennen zijn: met een rond mes schrapend over een nog natte, opgespannen onthaarde dierenhuid. De rest van het proces om perkament te maken is minder herkenbaar. Het ontharen van de huid kan immers ook duiden op het maken van leer.
Er zijn opvallend weinig afbeeldingen van middeleeuwse perkamentmakers. Ook instructies om perkament te maken zijn schaars. We kennen de grote lijnen, want op deze wijze wordt nog steeds perkament gemaakt. Maar het vakmanschap van de middeleeuwse perkamentmaker kennen we niet: hoe maakte hij zijn perkament extra dun, hoe lang schuurde hij met puimsteen tot het glad was, hoe scherp sleep hij zijn ronde mes? We herkennen wel regionale verschillen tussen perkament, maar de exacte reden voor die verschillen is moeilijk te bepalen. Bovendien is het onbekend of alleen mannen perkament maakten (zoals de ons bekende afbeeldingen doen geloven), of hadden zij ook vrouwelijke collega’s?
Het ‘immateriële erfgoed’, het middeleeuwse vakmanschap is verloren gegaan, omdat perkament en de kennis om het te maken voor de middeleeuwer iets vanzelfsprekends waren. Niemand stelde er toen vragen bij, zeker niet de vragen die wij nu vanzelfsprekend vinden. Dat maakt het onderzoek naar de Middeleeuwen zo boeiend en verrassend. De onderzoeker moet verder kijken dan zijn eigen referentiekader om de historische situatie op waarde te kunnen schatten. Denk daar nog maar eens aan bij het opnemen van je volgende unboxing-video: welke vragen gaan toekomstige onderzoekers zich daarbij stellen?
Daniël Ermens
Afbeelding
Bamberg, Staatsbibliothek, Msc. Patr. 5, fol. 1v (midden twaalfde eeuw). Bron: Bamberg, Staatsbibliothek.
Zoek de perkamentmaker!